تفکر انتزاعی چیست؟
تفکر انتزاعی (ذهنی) یا استدلال انتزاعی به توانایی تفکر و درک مفاهیم پیچیده غیرمادی می‌گویند. مانند خوشبختی، خوشبختی یک مفهوم واقعی است اما موضوعی فیزیکی و یا ملموس نیست که افراد بتوانند از طریق حواس خود آن را تجربه کنند. مفاهیم انتزاعی واقعی هستند اما لزوما به تجربیات، اشیا، افراد و موقعیتهای عینی یا قابل مشاهده و ملموس وابسته نیستند.
به طور کلی تفکر انتزاعی به موضوعات ذهنی و غیر مادی می‌پردازد و نقطه مقابل آن تفکر انضمامی است که به موضوعات عینی و مادی و ملموس می‌پردازد. در تفکر انتزاعی ما با اطلاعات ذهنی سر و کار داریم که باید آنها را پردازش، توصیف و دستکاری کنیم و در تفکر انضمامی که نقطه مقابل تفکر انتزاعی است ما با اطلاعات ملموس و فیزیکی روبرو هستیم و آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
تفکر انتزاعی در کودکان
تفکر ذهنی یا انتزاعی یک توانایی شناختی است یعنی توانایی درک و فهم مفاهیم غیر مادی و به توانایی‌هایی که افراد برای پردازش افکار استفاده می‌کنند گفته می‌شود و با یادگیری و حل مساله مرتبط است. از نظر ژان پیاژه، روانشناس سوئیسی، تفکر انتزاعی چهارمین مرحله از رشد فکری در کودکان است که بعد از تفکر عینی ( انضمامی و مادی) و از سن 11 سالگی در کودکان شکل می‌گیرد. توانایی شناختی در طول دوران کودکی و با کسب توانایی‌ها، دانش و تجربیات جدید رشد می‌کند.
با توجه به نظر پیاژه زمانی که تفکر ذهنی آشکارتر می‌شود کودکان در فکر کردن به مسائل مهارت بیشتری پیدا می‌کنند. کودکان در این دوره از مراحل رشد بهتر می‌توانند ایده‌ها و افکار انتزاعی را به صورت ذهنی بررسی کنند و به الگوها و روابط بین مفاهیم ذهنی توجه کنند.
همانطور که اشاره شد تفکر ذهنی برای یادگیری و حل مساله یک توانایی ضروری است. از طرفی دیگر این شکل از تفکر با هوش سیال ( هوش انتزاعی) که مستقل از یادگیری، تجربه و آموزش است ارتباط دارد. هوش متبلور ( هوش مادی و انضمامی) نقطه مقابل هوش سیال است که بر پایه واقعیت های ملموس است و ریشه در تجربیات فرد دارد. به طور کلی، منظور از هوش سیال توانایی تفکر، استدلال ذهنی و حل مسئله است که تجربیات افراد در آن تأثیر چندانی ندارد.
از تفکر یا استدلال انتزاعی در جنبه‌های مختلفی از زندگی استفاده می‌شود مانند پیدا کردن راه حل‌های خلاقانه، کشف چرایی وقوع یک اتفاق، روابط بین پدیده ها، تحلیل موقعیتها و شرایط، صحبت درباره مسائل ذهنی، استدلال کردن، بررسی مسائل از زوایای دیگر و . . .
تفکر انتزاعی همیشه خوب نیست و باید کنترل شود
اگرچه تفکر ذهنی نتایج مثبتی به همراه دارد اما گاهی اوقات می‌تواند نتایج منفی نیز داشته باشد. ممکن است افراد را به سمت الگوها، مفاهیم و روابطی سوق دهد که واقعی نیستند و یا مانع انجام پیش بینی‌های واقع بینانه شود. همچنین می‌تواند باعث ایجاد وسواس فکری، نگرانی و نشخوار ذهنی شود.
ویژگی افرادی که تفکر انتزاعی دارند
تفکر ذهنی شرایطی را برای افراد ایجاد می‌کند تا از طریق آن بتوانند درباره مسائل پیچیده فکر کنند، مشکلات را حل کنند، الگوها رفتاری درست را تشخیص بدهند و خلاق‌تر باشند. این شکل از تفکر در برخی افراد به صورت ذاتی وجود دارد اما در نهایت این تفکر یک مهارت است و از طریق تمرین کردن می‌توان آن را یاد گرفت و تقویت کرد.
افرادی که مهارتهای تفکر و استدلال انتزاعی قوی دارند، معمولاً در آزمونهای هوش نمرات خوبی کسب کرده و مهمتر از آن در شرایط مختلف زندگی می‌توانند انتخابها و تصمیم‌های درست‌تری داشته باشند. از آنجایی که این نوع تفکر با خلاقیت (تفکر انتزاعی و خلاقیت) همراه است، کسانی که تفکر و استدلال انتزاعی دارند به فعالیت در موضوعاتی که به خلاقیت نیاز دارد مانند طراحی، نویسندگی، معماری، کارگردانی و . . . بیشتر علاقه نشان می‌دهند. البته بهره بردن از خلاقیت بالا در ابعاد مختلف زندگی در مشاغل مختلف برگ برنده ای برای همه است.
تفاوت تفکر انتزاعی و تفکر عینی
تحقیقات نشان میدهد افرادی که تفکر عینی دارند به شکل ظاهری و روند انجام یک کار تمایل بیشتری دارند، در حالی که متفکران انتزاعی بیشتر روی دلایلی و شیوه‌ای که یک کار باید انجام شود، متمرکز هستند. لازم است بدانید در بسیاری از موارد، استفاده از جنبه‌های هر دو نوع تفکر برای ارائه راه حل استفاده می‌شود و بسته به نوع مسائلی که با آن مواجه هستیم، باید از انواع سبک‌های تفکر استفاده کنیم.
شرایط تاثیر گذار بر تفکر انتزاعی
وجود ناتوانی‌های یادگیری و شرایط سلامت روان مانند اوتیسم، اسکیزوفرنی، آسیب مغزی، ناتوانی‌های یادگیری و . . . می‌تواند بر توانایی‌های تفکر ذهنی و انتزاعی تأثیر بگذارد. بالا رفتن سن و پیری در کنار عدم فعالیت های مغزی منظم نیز عامل دیگری است که بر این شکل از تفکر تاثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان میدهد که مهارتهای تفکر مرتبط با هوش سیال و تفکر ذهنی در حدود سنین 30 یا 40 سالگی به اوج خود می‌رسد و با افزایش سن شروع به کاهش می‌کند.
تقویت مهارتهای تفکر ذهنی
به جای اینکه فقط بر مراحل مورد نیاز برای رسیدن به یک هدف تمرکز کنید، به این فکر کنید که چرا یک هدف ممکن است ارزشمند باشد و یا اینکه رسیدن به هدف چه نتایج مثبت یا منفی برای شما در پی خواهد داشت .به طور هدفمند سعی کنید به روشهای متفاوت در مورد حل مسائل و مشکلات زندگی و در کل انجام کارها فکر کنید و از خود بپرسید آیا راه آسان‌تری برای انجام همان کار وجود دارد؟ آیا نکاتی وجود دارد که در نظر نگرفته باشید؟ و در آخر اینکه به جای تمرکز بر ویژگی‌های یک موقعیت، سعی کنید یک قدم به عقب بردارید تا تصویر بزرگ را مشاهده کنید و مسائل را در سطح کلان بررسی کنید.
مطالبی که می تواند برای شما مفید باشد:
